‘Ik geef les aan een volledig witte school in een volledig witte omgeving, op onze school is er geen sprake van racisme. Is er dan een noodzaak om het er buiten het vastgestelde curriculum nog eens extra over te hebben?’ Aldus een leerkracht die mij om advies vroeg.
Ik vond het een interessante uitspraak. Met name omdat de leerkracht aangeeft dat er geen sprake van racisme is omdat de volledige populatie wit is. Hoewel het misschien klopt dat er in die situatie dan geen racistische uitingen gedaan kunnen worden naar mensen van kleur, wilt dit niet zeggen dat er geen racistische uitspraken of uitingen gedaan worden in het algemeen, onder elkaar. Vooroordelen en stereotypes kunnen nog onderling naar elkaar benoemd worden, het curriculum kan racisme bijvoorbeeld nog steeds in stand houden en er kan een ongezonde focus liggen op slechts de context van Nederland en/of Europa vs. De rest van de wereld. Er is gewoon nog werk aan de ‘winkel' genaamd scholen.
Het doel van school is dat leerlingen worden voorbereid op het functioneren in de hedendaagse en toekomstige maatschappij. Als leerkracht wil jij je leerlingen vaardigheden en kennis meegeven die zij nodig hebben binnen de schoolcontext maar ook buiten de schoolcontext. Denk aan verkeersles, zwemles, engels en seksuele voorlichting, verschillende voorbeelden van kennis en vaardigheden die bedoeld kinderen voorbereiden op een andere context dan school.
Daarnaast bewegen leerlingen zich zowel binnen als buiten school op het wereldwijde web. Hier komen zij in aanraking met mensen van kleur maar ook met ronduit racisme, racistische filmpjes en racistische boodschappen. En die kinderen blijven natuurlijk niet voor altijd op die school rondhangen, op een gegeven moment trekken zij de wijde wereld in. Dus zei ik stellig ‘Ja er is noodzaak om het er buiten het vastgestelde curriculum nog eens over te hebben, sterker nog er is een dringende noodzaak om het vastgestelde curriculum kritisch te bekijken, je te verdiepen in antiracisme en hoe je hier als school uiting aangeeft en onderdeel maakt ván het curriculum.’.
Over antiracistisch lesgeven
Ik heb de laatste tijd veel berichten gekregen van leerkrachten met vragen over hoe zij racisme kunnen bespreken in de lessen. Ik heb hier en daar wat tips gegeven maar kwam al gauw tot de conclusie dat simpelweg wat tips niet genoeg is.
Het onderwijs is dé plek om verandering teweeg te brengen in toekomstige maatschappijen. Dus is het belangrijk om er niet slechts één les aan te besteden of een themadag van te maken maar om er continu aan te werken zodat zowel het lesklimaat als het schoolklimaat volledig beïnvloed.
Zowel voor je kinderen van kleur zodat zij kunnen opgroeien in een veilige omgeving waar zij volledig tot hun recht kunnen komen, als ook voor je witte kinderen zodat zij de fouten die gemaakt worden niet achteloos herhalen maar aan de slag gaan met de verbeterpunten. En het is belangrijk om ook te benoemen dat je dit niet alleen voor de leerlingen doet maar ook voor de leerkrachten, de intern begeleiders, directieleden, remedial teachers, conciërges en alle andere disciplines die deelnemen aan de minimaatschappij die ‘school' heet. Zij functioneren als rolmodellen voor de leerlingen en worden tegelijkertijd ook beïnvloed door het schoolklimaat.
1) Do the work
Antiracistisch lesgeven is meer dan een uitspraak die je maakt nadat je de les over racisme hebt verzorgd. Het is een onderwerp waar je continu bij stil staat, in je leven buiten schooltijd om, in vergaderingen met je team, in alle schoolvakken, in het beleid, in hoe je naar ouders kijkt en hoe je met hen communiceert.
Daarom is het allereerst en bovenal belangrijk dat jij je verdiept in onder andere onderwerpen zoals antiracisme, intersectionaliteit, racisme, privileges en het koloniaal verleden van Europa en de invloed daarvan op de rest van de wereld en de hedendaagse maatschappij. Bespreek het tijdens teamdagen en kijk hoe je er zowel binnen je team, als buiten schooltijd mee aan de slag kunt gaan.
Daarnaast is het belangrijk dat je aan de slag gaat met je eigen onbewuste vooroordelen. Iedereen heeft ze, maar wat mij betreft hebben ze nergens zoveel invloed als in het onderwijs. Zowel op de kinderen die je les geeft als op hoe je met de ouders van de kinderen omgaat. Welke automatische en onbewuste vooroordelen heb je en hoe kun je voorkomen dat je ernaar gaat handelen?
Do the work gaat heel erg over het begrijpen van het systeem ‘racisme’, hoe het jou beïnvloed heeft, hoe jij er onbewust aan bijdraagt en hoe je hier veranderingen in aan kunt brengen. Voor jezelf, voor je team én voor je leerlingen.
2) Gebruik de juiste definitie
In het gesprek over racisme zul je merken dat iedereen er een andere definitie op na houdt. Het is dus belangrijk dat je begint met de juiste definitie. Als jij een onjuiste of onvolledige definitie gebruikt, dan geef jij leerlingen de verkeerde basis mee.
Door een volledige definitie te gebruiken, voorkom je daarnaast ook dat je verzand in gesprekken dat witte mensen ook slachtoffer kunnen zijn van racisme 'omgekeerd racisme'. Dit is feitelijk onjuist. Witte mensen kunnen zeker op een verschrikkelijke manier benaderd worden met vooroordelen, scheldwoorden op basis van ras en op microniveau uitgesloten worden van groepen en gelegenheden. Echter heet het dan geen racisme. Racisme gaat over machtsstructuren en structurele gevolgen voor mensen op basis van ras. Het gaat over beleid, wetten en regelgeving die de ene groep privileges en vrijstellingen geeft en andere groepen structureel niet. Alleen met de juiste definitie ben je écht bezig met antiracistisch lesgeven.
3) Houd rekening met je groep
Ik ben van mening dat je groepssamenstelling je insteek bepaald. Met name voor middelbare schoolleerkrachten is het belangrijk dat zij niet bij alle klassen het gesprek op dezelfde manier willen voeren. In een homogene groep bespreek je het onderwerp anders dan in een heterogene groep. Zo is het bij gemengde klassen belangrijk dat het niet gaat om ervaringen van de kinderen van kleur. Het is belangrijk dat zij ervoor beschermd worden dat hun ervaringen niet gebruikt worden als een middel tot educatie voor de rest van de klas. Het gesprek over racisme moet ook niet blijven hangen op persoonlijke ervaringen, hiermee loop je het gevaar dat men ervaringen gaat beoordelen. Dus is het belangrijk om rekening te houden met je groepssamenstelling en daar bewuste en juiste keuzes in te maken.
4) Betrek je team
Het is nobel om in je eentje verandering teweeg te willen brengen, hoewel het een goed begin is, is het onvoldoende. Het is belangrijk om hier ook je team, directie en overige disciplines in te betrekken. Net als dat er ‘rookvrije schoolpleinen’ zijn moeten er ook antiracistische schoolteams komen. Zodra er iemand een sigaret opsteekt op het schoolplein wordt diegene aangesproken. Wanneer iemand racisme bespeurt wordt het blootgelegd, besproken en worden er gepaste maatregelen genomen.
Daarnaast is het belangrijk als school om naast je pestprotocol en beleid ook een beleid op te stellen met betrekking tot racisme. Pesten is simpelweg niet hetzelfde als racisme. Zowel voor je leerkrachten als voor je team. Hoe ga je ermee om als het voorkomt, hoe wordt er nazorg geboden voor het slachtoffer en hoe wordt er omgegaan met de agressor? Wat zijn de lessen voor het team of de groep?
5) Grijp momenten aan én creeer momenten
Verandering vraagt om een actieve houding. Dus is het belangrijk dat je naast het aangrijpen van momenten ook zelf momenten creëert. Ga op zoek naar lespakketten gecreëerd door mensen van kleur over hun expertise en ervaringen met bepaalde onderwerpen. Gebruik boeken en publicaties van mensen van kleur om een onderwerp in te leiden. Ga op zoek naar gastsprekers van kleur, niet alleen over hun ervaringen als persoon van kleur maar juist over hun expertise en professie.
6) Bekijk je curriculum en aanbod
Kijk eens kritisch naar je alledaagse aanbod, wat voor speelgoed en lesmateriaal is er beschikbaar? Waar versier jij je lokaal mee? Hoe ziet de sinterklaasversiering eruit? Wat voor liedjes worden er gezongen en wat is de boodschap van die liedjes? Als we het hebben over significante personen uit de geschiedenis zijn dit veelal witte mensen? Bied je voldoende rolmodellen van kleur aan? Bied je voldoende diversiteit aan?
Zo liep ik een keer op een gemengde school rond waar het thema ‘uitvinders' besproken werd. Een mooi en belangrijk thema voor alle kinderen. Echter waren van de twintig posters maar liefst negentien witte mannen uitgestald als uitvinders. De twintigste was een witte vrouw. Dit geeft kinderen de boodschap dat alleen witte mannen uitvinders zijn. Terwijl er natuurlijk genoeg andere uitvinders zijn als je er naar op zoek gaat.
Dus kijk kritisch naar het curriculum en aanbod. Welke boeken zijn er beschikbaar in de schoolbibliotheek? Welke boeken lees jij uit voor en welke boeken zijn er beschikbaar tijdens het vrij lezen momentje? Door wie zijn deze boeken geschreven en waarom?
Kortom welke boodschappen worden jouw leerlingen meegegeven? Is er ruimte en aandacht voor iedereen? Gaat het uit van het kleurenblind principe, waarin we het niet hebben over kleur omdat we bang zijn dat het racisme in de hand werkt? Of wordt er aandacht besteed aan diversiteit, zo ja op welke manier? Is er ruimte voor kinderen om kennis te maken met andere perspectieven en ervaringen? En bied je voldoende afwisseling tussen spiegels, ramen en glazen schuifdeuren (Lees hier meer over). Ramen en glazen schuifdeuren zodat je witte leerlingen de kans krijgen om een realistisch wereldbeeld te vormen, hun empathisch vermogen te vergroten en antiracistische keuzes kunnen maken. En voor je leerlingen van kleur, voldoende spiegels die hen de boodschap geven dat zij belangrijk zijn en dat zij ruimtes mogen innemen.
Tot slot
Kortom, werk aan de winkel. Dit zijn slechts een aantal punten waarmee je kunt beginnen. Besef echter dat er met betrekking tot antiracisme geen einddoel te behalen valt. Het is een proces dat constant in ontwikkeling is. En hoewel je voor rookvrije schoolpleinen een plakaat kunt behalen die laat zien dat je voldoet aan alle voorwaarden, is dat bij antiracisme niet het geval. Je begint ermee voor jezelf en voor je leerlingen, met het oog op constante ontwikkeling, verbeteringen en nieuwe inzichten.
