We waren samen aan het kleuren. Tijdens het kleuren tekende ze mij met mijn afro (die ik toen had), neus, lippen en grote bruine stippen als ogen. Bij het tekenen van mijn haar, haalde ze haar potlood niet van het papier af. Ze draaide ermee in grote en kleine cirkeltjes maar het eindresultaat waren grote zwarte krullen die als geheel wel op mijn haar leken. Ze had mijn gezicht niet ingekleurd. Mijn handen waren dezelfde kleur als die grote bruine stippen, mijn ogen. Ik vermoed dat ze mij daarom niet had ingekleurd. Er was namelijk geen lichtere variant van bruin aanwezig in het doosje potloden. Alleen het bruin van mijn ogen.
Vervolgens ging ze aan de slag met het tekenen van een ander poppetje. Ik vermoed een meisje, gele golvende strepen van het hoofd tot aan haar heupen. Het gezicht van dit kindje werd wél ingekleurd met het zalmroze potlood. Grote blauwe stippen die functioneerden als ogen en dit kindje kreeg in tegenstelling tot mijn poppetje welgeteld vier wimpers, verdeeld over de twee ogen. Ik vroeg haar wie ze getekend had en ze antwoordde ‘mezelf’.
Ik kan je vertellen, zo zag ze er niet uit. Ze had prachtig dik en sterk gekruld haar. Het werd door haar moeder iedere ochtend prachtig gevlochten en voorzien van kraaltjes, elastiekjes en/of clipjes. Ze had een mooie donkerbruine huidskleur met een natuurlijke glans en grote donkerbruine ogen. Waarom had ze zichzelf dan zo getekend? Ik vroeg het haar, ‘omdat ik ook een prinses wil zijn.’ antwoordde ze.
Over geïnternaliseerd racisme en het zelfbeeld
Dit is een voorbeeld van geïnternaliseerd racisme. Geïnternaliseerd racisme is het gevolg van individueel en institutioneel racisme. Mensen van kleur worden zowel impliciet als expliciet geconfronteerd met racisme. Hierdoor accepteren zij onbewust en onbedoeld racistische opvattingen, stereotypen en vooroordelen. Dit leidt tot vaak onbewuste denkpatronen en gedragingen die resulteren in het discrimineren, minimaliseren, bekritiseren en fout vinden van de zaken die met zichzelf of hun eigen cultuur te maken hebben. Eén van de uitingen van geïnternaliseerd racisme, is een negatief zelfbeeld.
Je zelfbeeld is een beeld dat je over jezelf hebt gevormd op basis van informatie uit je omgeving. Wat je vaak ziet, wat mensen over je zeggen en hoe mensen op je reageren. Het gaat niet alleen om hoe je eruit ziet, het gaat ook om waartoe je jezelf in staat stelt. Welke uitdagingen je kunt overwinnen op basis van hoe jij over jezelf denkt.
Kinderen van kleur, biculturele kinderen en kinderen met ouders van verschillende afkomsten kampen vaak met een negatief zelfbeeld. Zij doen uitspraken zoals 'ik wil wit zijn' of 'ik vind mijn haar niet mooi'. Op bijvoorbeeld televisie zien zij veelal witte mensen. En als zij iemand zien die op hen lijkt, dan is het vaak in een stereotype rol. Dit gebrek leidt ertoe dat zij geen positief en representatief zelfbeeld kunnen vormen, en ook niet van mensen die op hen lijken. Hoe kunnen kinderen van kleur op basis van dit gebrek een positief beeld vormen van mensen van kleur, als zij deze positieve beelden te weinig zien? Hoe kunnen wij als volwassenen van kinderen verwachten dat zij een antiracistisch wereldbeeld vormen als zij dit niet veelvuldig te zien krijgen. Met een racistisch wereldbeeld bedoel ik, dat de kinderen op basis van huidskleur een oordeel vormen, hun handelen erdoor laten beïnvloeden en verwachtingen scheppen van mensen.
Zo viel het mij op dat toen er eindelijk (na decennia!) een zwarte Disney prinses kwam, prinses Tiana, zij de helft van de film een kikker was (Princess and the frog). Ook kun jij je eens testen hoeveel superhelden van kleur jij bijvoorbeeld kent. En hoeveel witte superhelden je bijvoorbeeld kunt opnoemen. Staat dat in verhouding tot elkaar?
Belangrijk om te weten
Voor de volledigheid van het begrip vind ik het belangrijk om te noemen dat ook mensen met een sterk zelfbeeld kunnen lijden onder geïnternaliseerd racisme. Maar dat is voor mijn blog niet de insteek. Daarnaast vind ik het ook belangrijk om te melden dat het niet een probleem is van meisjes. Het probleem heeft niets te maken met gender.
Als ouder is het hartverscheurend om te horen dat jouw kind ontevreden is met het uiterlijk en met name op basis van de culturele achtergrond. Door middel van dit stuk wil ik ouders handvatten geven om hiermee om t egaan.
1. Do the work
Als ouders heb je ontzettend veel invloed op het zelfbeeld van je kind. Zo heeft jouw eigen zelfbeeld, wat je van jezelf vindt, waartoe jij jezelf in staat acht en hoe tevreden je met jezelf bent, invloed op dat van je kind. Kinderen kijken naar belangrijke personen in hun omgeving om te zien hoe zij zich moeten gedragen. En in het geval van een laag zelfbeeld vanwege geïnternaliseerd racisme is hoe jij als ouder kijkt naar de culturen binnen je gezin, heel belangrijk. Met 'Do the work' bedoel ik dan ook dat jij als ouder met jezelf aan de slag gaat. Stilstaat bij antwoorden op vragen die jij jezelf nooit stelt. En wellicht ook vragen die nooit gesteld worden door mensen in je omgeving.
Vragen ter reflectie
Ik help je graag op weg met 'Do the work' in de vorm van een aantal vragen die je kunt meenemen in je reflectie. De antwoorden op deze vragen helpen je om aanknopingspunten te zoeken, punten die je helpen om je bewuste maar ook je onbewuste en automatische gedragingen en woorden te veranderen.
Wat zeg jij wanneer je de haren van je kind kamt? Ben je constant op zoek naar een haarmiddel dat het haar ‘zacht’ kan maken? Ben je constant op zoek naar een nieuwe kam of borstel voor het type krullen? En hoe reageer je op het haar van je kind na het zwemmen? Hoe vaak maak jij of iemand in de omgeving hier eigenlijk opmerkingen over? Je antwoorden op deze vragen helpen je om na te denken over de impliciete boodschappen die jij jouw kind meegeeft. En met name in een wereld waar kinderen van kleur niet gewaardeerd worden voor wie zij zijn, is jouw boodschap des te belangrijker.
Ouders van kleur
Voor ouders van kleur betekent dit specifieker wat is jouw relatie met jouw eigen haarstructuur en huidskleur? Wat heb je meegekregen in jouw opvoeding? Wat wordt er 'grappenderwijs tegen jou gezegd over je haarstructuur en huidskleur? En wat sta je toe? Hoe en wanneer werd jij je bewust van je huidskleur en hoe ben je met dit besef omgegaan?
Witte ouders met een (ex-)partner van kleur
En voor witte ouders met een (ex-)partner van kleur, wanneer werd jij je eigenlijk bewust van je ras en huidskleur? Hoe ga je om met mensen van kleur, wat zeg je achter gesloten deuren, wat doe je als jij in de minderheid bent in een gezelschap? In hoeverre heb jij je verdiept in de cultuur van je (ex-)partner en kind? En hoe wordt er in jouw familie omgegaan met de cultuur van je partner en kind?
Daarnaast is het voor bi-culturele kinderen niet vreemd om het gevoel te hebben te moeten kiezen tussen twee culturen of een voorkeur te hebben voor één van de twee culturen. Over het algemeen is het een fase die voorbij gaat. In dit blog ga ik echter niet dieper op die situatie in. Hiervoor kunnen we een telefonische consult inplannen. Onderstaande tips kunnen wel ondersteunend werken.
Witte adoptieouders met een kind van kleur
Voor witte adoptieouders met een kind van kleur, wat krijgt jouw kind mee over de eigen cultuur? Hoe praat je hierover en welke culturele ervaringen krijgt jouw kind mee? Waar komt jouw kind in aanraking met de eigen cultuur? Hoe wordt er in jouw familie omgegaan met de cultuur van je en kind? Hoe leer jij jouw kind over je eigen cultuur en hoe verhouden die twee culturen zich tot elkaar?
Andere volwassenen
Ook kijken kinderen naar andere belangrijke volwassenen in hun omgeving, grootouders, leerkrachten en bijvoorbeeld de oppas. Wat is hun relatie met 'ras'? Zijn zij zich bewust van micro-agressies en racisme? Wat zijn hun standpunten en hoe communiceren zij deze naar jouw kind en in de buurt van jouw kind? Welke boodschappen krijgt jouw kind mee uit de omgeving?
2. Spiegels aanbieden
Het is belangrijk dat jij als ouder de boodschap meegeeft dat jouw kind er moet zijn, niet mogen maar moeten. Dat jouw kind een ontzettend belangrijke bijdrage levert in de wereld, niet alleen voor jou en voor de familie maar dat de wereld simpelweg niet hetzelfde is zonder jouw kind. Dit zijn dingen die je laat zien, door middel van de hoeveelheid knuffels en kusjes maar ook hoe je tegen je kind praat en hoe je over je kind praat. Wat zeg je tegen je kind als je vrolijk en gelukkig bent en wat zeg je wanneer je boos en geïrriteerd bent? Of wanneer je teleurgesteld bent en hoe breng je dit over? En wat zeg je tegen andere mensen wanneer je denkt dat je kind je niet hoort?
Daarom is het belangrijk dat jij als ouder de boodschap communiceert dat je kind er moet zijn, niet mogen maar moet. Dit doe je door het aanbieden van spiegels. Zorg voor een boekenkast met verhalen over kinderen die op jouw kind lijken. Investeer in het kopen van poppen en poppetjes waar jouw kind mee kan spelen die op jouw kind lijken. En ga op zoek naar programma's met mensen die op jouw kind lijken. Het is belangrijk dat jouw kind vergelijkbare mensen ziet in diverse posities in de maatschappij. Zoek voorbeelden waar jouw kind zich mee kan identificeren en voorbeelden waaraan jouw kind zich kan optrekken.
3. Werken aan het zelfbeeld
Nu je aan de slag bent gegaan met de randvoorwaarden van het zelfbeeld van je kind is het tijd om aan de slag te gaan met de kern van de uitspraak. Het zelfbeeld, zelf. Ik bespreek twee don'ts en vijf do's.
1. Don't: Gelijk positief toespreken
Wanneer een kind iets zegt dat kwetsend is zoals 'ik wil wit zijn' hebben we als volwassenen de neiging om gelijk het tegenovergestelde te zeggen, iets positiefs 'Je bent prachtig zoals je bent'. We hopen dan dat het simpelweg zeggen van iets positief blijft hangen bij het kind. En dat ze het nooit meer zullen zeggen doordat wij het tegengesproken hebben. Hoewel we het goed bedoelen gaan we hiermee voorbij aan wat het kind zegt. We willen gelijk verandering en kappen daarmee het proces af. Eén van de gevolgen hiervan kan zijn dat je kind het nog wel vindt en voelt, maar dat het dit gevoel en mening niet meer uitspreekt.
2. Don't: Vergelijken met anderen
Wanneer jouw kind een dergelijke uitspraak heeft gemaakt zoals hierboven, vergelijk jouw kind dan niet met andere mensen van kleur die 'ook' mooi zijn. Bijvoorbeeld, 'je lijkt op Beyoncé en zij is ook heel erg mooi', 'je lijkt op mij, vind je mij dan niet mooi?' Het gaat om het 'zelf'beeld, dus is het belangrijk dat je aan de slag gaat met het beeld dat het kind van zichzelf heeft. Hoewel goed bedoeld kan het vervelende gevolgen hebben. Eén van de gevolgen hiervan kan zijn dat je kind zichzelf gaat vergelijken met anderen en je kind zal dit altijd op een manier doen waardoor het zichzelf als negatief ziet.
1. Do: Stel vragen
Een uitspraak als gevolg van een negatief zelfbeeld is niet in één dag gevormd, dus kunnen we hem ook niet in één dag omgooien. Zodra je kind dit kan uiten, kan het ook vragen beantwoorden als, 'waarom wil je wit zijn?'. En wanneer je kind een antwoord geeft, stel dan weer een open vraag. Probeer jouw conclusie en goedbedoelde woorden een aantal zinnen uit te stellen. En pas wanneer je wat meer zicht hebt op wat je kind zegt en waarom, dan is het jouw beurt om te praten. Hiermee voorkom je dat je reageert op je eigen interpretatie en het gesprek een andere kant op leidt dan waar je kind behoefte aan heeft. Het feit dat je kind het uitspreekt is goed, alleen dan kun jij er namelijk mee aan de slag.
2. Do: Leren over de geschiedenis
Voor kinderen van kleur is het ontzettend belangrijk om te leren over de eigen geschiedenis. De trots van de cultuur, de heldendaden en bijvoorbeeld bijzondere uitvindingen van mensen waarmee jouw kind zich kan identificeren. In het Nederlands onderwijssysteem wordt dit namelijk vaak niet belicht. Het verhaal wordt verteld vanuit over het algemeen nog verteld vanuit het koloniale perspectief waardoor andere volkeren gezien worden als een volk met één cultuur, één taal. Het is belangrijk dat jij als ouder en opvoeder je kind bewust maakt van deze diversiteit en hen voorbeelden geeft om naar op te kijken. Ga (samen) op zoek naar informatie over de grootouders en voorouders, verhalen over de cultuur en land van herkomst. Het doel is namelijk dat je kind los komt van koloniale denkwijzen (geïnternaliseerd racisme) die het zelfbeeld negatief beïnvloeden.
4. Maak een plan en betrek de omgeving
Licht de omgeving in over de opmerkingen, hoe kunnen zij deze het beste herkennen en wat verwacht jij dat zij hierop antwoorden? Als jouw kind aangeeft 'ik wil wit zijn', is het belangrijk dat de omgeving op eenzelfde manier reageert. Zodat jouw kind niet van de ene persoon een schadelijk (en bevestigend) antwoord krijgt en van de ander een ander antwoord. Iedereen hoeft niet per sé het zelfde te zeggen, als jullie elkaar maar niet tegenspreken.
3. Do: Positieve affirmaties en spiegelwerk
Een krachtige manier om aan het zelfbeeld te werken is door de dag starten én/of eindigen met positieve affirmaties, deze formuleer je vanuit het kind en oefen je samen terwijl je in de spiegel kijkt. Maak er samen een leuke activiteit van, door er een rap van te maken, een gedicht of een liedje met een dansje erbij. Elk positief woord formuleer je vanuit 'ik ben', 'ik heb' of 'ik kan'. Om je kind te motiveren kun je bijvoorbeeld starten met drie zinnen die jullie iedere ochtend bespreken in de spiegel, 'ik ben mooi, zoals ik ben', 'ik heb een prachtige bruine huid', 'ik heb mooi haar'. Houd de zinnen kort en krachtig en benoem ze regelmatig. Zeg ze tegen de spiegel en zeg ze tegen elkaar. In het begin zal het wat moeizaam gaan en onwennig zijn. Maar hoe regelmatiger je het oefent des te normaler het wordt.
5. Neem de tijd
Verwacht niet op korte termijn resultaten. Zoals ik al aangaf het zelfbeeld wordt niet in korte tijd gevormd en dus kun je het ook niet in korte tijd veranderen. Consistency is key. Hoe vaker en beter je aan de slag gaat met de Do's des te beter je kind het op pakt voor de lange termijn. Geef je kind daarom de ruimte om zich hierin te ontwikkelen. En vergeet vooral het stukje 'Do The Work' niet.
